Ψηφιακή Βιβλιοθήκη: Κοινωνικές δεξιότητες

Οι δεξιότητες ενός ατόμου, που εκφράζονται στις διαπροσωπικές σχέσεις, ονομάζονται κοινωνικές δεξιότητες. Περιλαμβάνουν διαφορετικές ικανότητες ενός ατόμου σχετικά με το πώς προσεγγίζει, ενσωματώνεται και εργάζεται υπό ειδικές συνθήκες, εάν μπορεί να συνεργαστεί και να ακολουθήσει τους κανόνες στο περιβάλλον, ή να επιλύσει με αποτελεσματικό τρόπο προβλήματα που προκύπτουν, και αν μπορεί να επικοινωνήσει με άλλους με δυναμικό τρόπο. Το πιο σημαντικό θέμα στις συζητήσεις για τον κοινωνικό γραμματισμό (άτομο εκπαιδευμένο ή/και ειδικευμένο στις κοινωνικές δεξιότητες) είναι ένας κατάλογος συμπεριφορών που επιτρέπουν και καθιστούν τους ανθρώπους ικανούς να λειτουργούν καλά σε προσωπικό και επαγγελματικό επίπεδο.

Η παραδοσιακή εκπαίδευση δεν έχει εστιάσει στη διδασκαλία των ατόμων για τη βελτίωση των «κοινωνικών δεξιοτήτων», των «δεξιοτήτων επικοινωνίας» ή των «δεξιοτήτων οργάνωσης». Αλλά στη σημερινή ταχέως μεταβαλλόμενη κοινωνία πρέπει να προχωρήσουμε από τον αυστηρό ορισμό των κοινωνικών δεξιοτήτων ως δεξιότητες συνομιλίας σε μια ευρύτερη κατανόηση του κοινωνικού αλφαβητισμού: ικανότητα των ατόμων να μεσολαβούν στον περίγυρό τους με επιτυχία και σκόπιμα, ως μέλη οικογένειας, ως εργαζόμενοι, πολίτες και δια βίου εκπαιδευόμενοι. Οι κοινωνικές δεξιότητες είναι σημαντικές σε διάφορα επίπεδα.

Σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε ότι κοινωνικός γραμματισμός είναι η παρουσία κοινωνικών δεξιοτήτων, γνώσεων και θετικών ανθρώπινων αξιών. Αυτές υποστηρίζουν την ικανότητα των ανθρώπων να ενεργούν θετικά και υπεύθυνα σε κοινωνικά περιβάλλοντα, καθώς και την ικανότητά τους να διαμεσολαβούν με επιτυχία και σκόπιμα στον κόσμο τους.  Είναι μέρος μιας επίγνωσης της συναισθηματικής συμπεριφοράς κατά την οποία ένα άτομο αναγνωρίζει τα συναισθήματά του πριν μιλήσει ή ενεργήσει.

Εξ ορισμού, οι δεξιότητες αυτές περιλαμβάνουν προσωπικές, διαπροσωπικές και διαπολιτισμικές ικανότητες και καλύπτουν όλες τις μορφές συμπεριφοράς που παρέχουν τα εφόδια στα άτομα για τη συμμετοχή τους με αποτελεσματικό και εποικοδομητικό τρόπο στην κοινωνική και επαγγελματική ζωή, ειδικότερα στις όλο και περισσότερο ποικιλόμορφες κοινωνίες, καθώς και για την επίλυση συγκρούσεων όπου είναι απαραίτητο.

Η θεωρία της κοινωνικής μάθησης (SLT) είναι μια από τις πιο σημαντικές θεωρίες μάθησης. Δηλώνει ότι η συμπεριφορά μαθαίνεται από το περιβάλλον μέσω της διαδικασίας της μάθησης με παρατήρηση. Η θεωρία βασίζεται στην μάθηση μέσω παρατήρησης (ή μοντελοποίηση) όπου ένα κοινωνικό στοιχείο προστίθεται στην έννοια της μάθησης, έτσι ώστε οι άνθρωποι (άτομα) να μαθαίνουν νέες πληροφορίες και συμπεριφορές παρακολουθώντας άλλους ανθρώπους. Στη μοντελοποίηση συμπεριφοράς, υιοθετούμε τη συμπεριφορά κάποιου ως δική μας. Οι σκέψεις, οι πεποιθήσεις, τα ήθη και η ανατροφοδότηση, όλα βοηθούν στην παρακίνηση των ανθρώπων. Κατανοώντας τις βασικές έννοιες της θεωρίας της κοινωνικής μάθησης, βοηθά στην καλύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι άνθρωποι μπορούν να μάθουν νέα πράγματα και να αναπτύξουν νέες συμπεριφορές παρατηρώντας τους άλλους. Η διαδικασία μάθησης εμφανίζεται ως μια σειρά γνωστικών και συμπεριφορικών διαδικασιών, όπως η προσοχή, η απομνημόνευση, η αναπαραγωγή και η παρότρυνση.

Με βάση αυτό, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι οι κοινωνικές δεξιότητες μπορούν να διδαχθούν και να εμπλουτιστούν σε οποιαδήποτε ηλικία. Μας επιτρέπουν να ρυθμίζομε τα συναισθήματα, να ελέγχουμε τη συμπεριφορά, να λύνουμε κοινωνικά προβλήματα και να είμαστε υπεύθυνα, δυναμικά άτομα.

Ως εκ τούτου, οι κοινωνικές δεξιότητες θα μπορούσαν επίσης να ονομάζονται «δεξιότητες ζωής». Δηλαδή, αυτές είναι οι δεξιότητες που κατανοούμε στο πλαίσιο της καθημερινής αλληλεπίδρασης μεταξύ του ατόμου και του περιβάλλοντος. Με αυτές, το άτομο συνειδητοποιεί ή ικανοποιεί τις ανάγκες του στο κοινωνικό περιβάλλον. Σύμφωνα με τους σύγχρονους ορισμούς, πρόκειται για δεξιότητες που είναι απαραίτητες για την ποιοτική συνύπαρξη και είναι κάτι πολύ περισσότερο από επικοινωνιακές δεξιότητες, καθώς περιλαμβάνουν την εμπειρία του κόσμου και άλλων ανθρώπων, καθώς και συστήματα πεποιθήσεων, αξιών και στάσεων.

Κατά τη διαδικασία εφαρμογής των κοινωνικών δεξιοτήτων, πρέπει να ληφθούν υπόψη ειδικότερα τρεις διαστάσεις. Πρώτον, η συμπεριφορική διάσταση, η οποία αναφέρεται σε ένα είδος κοινωνικής δεξιότητας. Δεύτερον, η προσωπική διάσταση που σχετίζεται με τις γνωστικές μεταβλητές ενός ατόμου. Τέλος, υπάρχει η διάσταση της κατάστασης, η οποία σχετίζεται με το περιβαλλοντικό πλαίσιο.

Τύποι κοινωνικών δεξιοτήτων

1. Βασικές κοινωνικές δεξιότητες

Οι βασικές κοινωνικές δεξιότητες είναι οι πρώτες δεξιότητες που αποκτούν οι άνθρωποι και είναι απαραίτητες για τις διαπροσωπικές επαφές. Αυτές οι δεξιότητες περιλαμβάνουν την ικανότητα να ξεκινήσετε, να συνεχίσετε και να ολοκληρώσετε μια συνομιλία, να ξέρετε πώς να κάνετε ερωτήσεις και ούτω καθεξής.

2. Προηγμένες κοινωνικές δεξιότητες

Αυτές είναι οι δεξιότητες που οι άνθρωποι μαθαίνουν μετά την απόκτηση βασικών κοινωνικών δεξιοτήτων. Ανάμεσα στις πιο προηγμένες κοινωνικές δεξιότητες βρίσκουμε την δυναμικότητα, την ικανότητα έκφρασης προσωπικής άποψης, να ζητάμε βοήθεια, να λαμβάνουμε και να ακολουθούμε οδηγίες, κλπ.

3. Κοινωνικές — συναισθηματικές δεξιότητες

Χαρακτηρίζονται από τη στενή τους σχέση με τον έλεγχο και την αναγνώριση των αισθημάτων και των συναισθημάτων. Αυτά περιλαμβάνουν την ενσυναίσθηση, τον σεβασμό κ.λπ.

4. Δεξιότητες κοινωνικής διαπραγμάτευσης

Είναι οι κοινωνικές δεξιότητες που προωθούν τη διαχείριση των συγκρούσεων με τον σωστό τρόπο. Αυτές οι δεξιότητες περιλαμβάνουν τη διαπραγμάτευση, την επίλυση συγκρούσεων, τον αλτρουισμό, το να μοιραζόμαστε πράγματα με άλλους και ούτω καθεξής.

Οι διαπροσωπικές σχέσεις αγγίζουν τον καθένα μας. Είμαστε συνεχώς περιτριγυρισμένοι από ανθρώπους με τους οποίους βρισκόμαστε σε διάφορες κοινωνικές, εργασιακές, συναισθηματικές επαφές και σχέσεις. Τι είδους σχέσεις έχουμε και πώς τις καλλιεργούμε επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την ευημερία και την ποιότητα της ζωής μας. Οι κοινωνικές δεξιότητες, ιδίως η επικοινωνία, αποτελούν τη βάση για τη ρύθμιση των σχέσεων σε διαφορετικές κοινωνικές καταστάσεις και ο δυναμισμός μας βοηθούν να είμαστε ενήμεροι, να εκφράζουμε και να διεκδικούμε προσωπικά συμφέροντα/επιθυμίες με τρόπο που είναι ευεργετικός για εμάς και ακίνδυνος για τους άλλους.

Για τις ανάγκες του έργου Socratest και τη δημιουργία μίας βάσης για την αξιολόγηση των κοινωνικών δεξιοτήτων, έχουμε τοποθετήσει τις ακόλουθες κοινωνικές δεξιότητες, στον τομέα της παροχής βοήθειας (εθελοντές, βοηθοί) και της απόκτησης αυτών των δεξιοτήτων σε καταστάσεις κρίσης (π.χ. πανδημία): δεξιότητες επικοινωνίας, κοινωνική νοημοσύνη, συναισθηματική νοημοσύνη, ανθεκτικότητα και δυναμισμός.