Ψηφιακή Βιβλιοθήκη: Δεξιότητες επικοινωνίας

Δεξιότητες επικοινωνίας

Η επικοινωνία με τους άλλους ανθρώπους είναι ζωτικής σημασίας και αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης ζωής. Είναι μια σημαντική δραστηριότητα κάθε ατόμου από τη στιγμή που δημιουργούμε σχέσεις μέσω της επικοινωνίας. Η επικοινωνία μας βοηθά να δημιουργήσουμε επαφές, διαπροσωπικές σχέσεις και δεσμούς, είτε κοινωνικές, οικογενειακές ή επιχειρηματικές. Στις διαπροσωπικές σχέσεις, οι άνθρωποι, μέσω της επικοινωνίας, μεταβιβάζουν εμπειρίες και μαθαίνουν ο ένας από τον άλλον.

Ο όρος «επικοινωνία» σημαίνει μια διαδικασία κατά την οποία οι πληροφορίες και οι σκέψεις μεταφέρονται και ανταλλάσσονται. Η επικοινωνία επιτρέπει στους ανθρώπους να εκφράζουν τα συναισθήματα, τις σκέψεις, τις απόψεις και τις προσδοκίες τους.

Υπάρχει η λεκτική επικοινωνία, η οποία είναι επικοινωνία μέσω λέξεων, και η μη λεκτική, η οποία είναι επικοινωνία που αφοράς στις εκφράσεις του προσώπου, την κίνηση, τις σκέψεις και τα συναισθήματα.

Υπάρχει επίσης μια διαδικασία μάθησης που λαμβάνει χώρα κατά την επικοινωνία· αυτό σημαίνει ότι όταν συνομιλούμε με άλλους αποκτάμε νέες γνώσεις και δεξιότητες και είμαστε εκτεθειμένοι σε νέες απόψεις. Ως εκ τούτου, η επικοινωνία δεν είναι απλώς ένα μέσο για τη μετάδοση πληροφοριών, αλλά ο κύριος στόχος είναι οι πληροφορίες να ακουστούν, να γίνουν κατανοητές, να γίνουν αποδεκτές και να εφαρμοστούν πρακτικά.

Διαδικασία επικοινωνίας

Επικοινωνία είναι μια αμφίδρομη διαδικασία που οδηγεί σε ένα κοινό νόημα ή κοινή κατανόηση μεταξύ του αποστολέα και του παραλήπτη.

Η επικοινωνία είναι μια αμφίδρομη διαδικασία που οδηγεί σε μια κοινή έννοια ή κοινή κατανόηση μεταξύ του αποστολέα και του παραλήπτη.

Η αποτελεσματική ανταλλαγή πληροφοριών είναι μια δεξιότητα που απαιτεί συστηματική προετοιμασία. Η χρήση μόνο της ομιλίας δεν είναι αρκετή, γι’ αυτό πρέπει να συμπληρώσουμε το μήνυμα με εικόνες, σχέδια και επίσης μια σειρά αισθήσεων. Αυτός ο τύπος επικοινωνίας θα είναι πιο πειστικός, ο συνομιλητής θα το θυμάται ευκολότερα και θα γίνει καλύτερα αποδεκτός. Αυτό είναι απαραίτητο επειδή οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί και αντιλαμβανόμαστε τις πληροφορίες διαφορετικά (π.χ. οι πληροφορίες από το περιβάλλον γίνονται αποδεκτές μέσω των πέντε (5) αισθήσεων μας — οπτικές, ακουστικές, κιναισθητικές, οσφρητικές, γευστικές).

Η αποτελεσματική επικοινωνία επιτυγχάνεται όταν αποδεχόμαστε τους συνομιλητές μας ως ίσους και ειδικά όταν σεβόμαστε τον εαυτό μας και μπορούμε αντικειμενικά να εκτιμήσουμε τον εαυτό μας στο περιβάλλον μας. Με την ενεργό ακρόαση, ο ακροατής επιθυμεί να κατανοήσει τα συναισθήματα και τις προσδοκίες των συνομιλητών· θέλει να κατανοήσει την άποψη των συνομιλητών και δεν κρίνει την πληροφορία που λαμβάνει. Ο τρόπος παράδοσης και ομιλίας είναι πολύ σημαντικός επειδή περιλαμβάνει το 45% του μηνύματος που αντιλαμβάνονται οι συμμετέχοντες. Οι δεξιότητες επικοινωνίας περιλαμβάνουν επίσης την ικανότητα διαχείρισης του χρόνου - ο ομιλητής είναι αυτός που ελέγχει το χρόνο, όχι οι ακροατές.

Για την αποτελεσματική επικοινωνία είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τα εξής:

Με ποιον επικοινωνείτε (είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζετε το κοινό σας: ποιοι είναι, ποιά είναι η ηλικιακή τους ομάδα, τι γνωρίζουν ήδη, πόσοι άνθρωποι θα λάβουν το μήνυμά σας, κ.λπ.)

Τι επικοινωνείτε — η επικοινωνία θα πρέπει να είναι σχετική με το θέμα.

Γιατί — ποιος είναι ο στόχος της επικοινωνίας σας, τι θέλετε να επιτύχετε;

Πότε θα κοινοποιήσετε το θέμα;

Πώς θα κοινοποιήσετε το θέμα — σκεφτείτε τη μέθοδο που θα επιλέξετε.

Για επιτυχή επικοινωνία είναι σημαντικό να ακολουθηθούν οι παρακάτω κατευθυντήριες γραμμές: 

1. Ξεκαθαρίστε τις σκέψεις σας πριν επικοινωνήσετε.
2. Σκεφτείτε τον λόγο της επικοινωνίας.
3. Λάβετε υπόψη το περιβάλλον της επικοινωνίας.
4. Οργανώστε την επικοινωνία (συμβουλευτείτε!).
5. Σκεφτείτε τα μη λεκτικά μηνύματα που στέλνετε.
6. Εκμεταλλευτείτε την ευκαιρία να μεταφέρετε κάτι ωφέλιμο στον παραλήπτη.
7. Καταγράψτε και ελέγξτε την επικοινωνία.
8. Βεβαιωθείτε ότι οι ενέργειές σας υποστηρίζουν το μήνυμά σας.

Δύσκολες συνομιλίες

Μια δύσκολη συζήτηση αφορά σε κάτι για το οποίο δυσκολεύεστε να μιλήσετε. Πρόκειται για συζητήσεις που αφορούν θέματα όπως ΨΥΧΙΚΑ ΤΡΑΥΜΑΤΑ, ΥΓΕΙΑ, ΦΥΛΗ, ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ, ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΘΡΗΣΚΕΙΑ, ΦΥΛΟ κ.λπ. Πρόκειται για ευαίσθητα θέματα που μπορούν να κάνουν ένα άτομο ευάλωτο — οι συνομιλίες μπορεί να είναι δύσκολες και απαιτούν πολλές δεξιότητες και ικανότητες για την επιτυχή αντιμετώπισή τους. Οι άνθρωποι δεν πρέπει να φοβούνται τις δύσκολες συζητήσεις, αν και παρουσιάζουν ένα δίλημμα: να ΤΙΣ αποφύγετε ή να ΤΙΣ αντιμετωπίσετε;

Μέσα σε δύσκολες συζητήσεις υπάρχουν τρία διαφορετικά στάδια που πρέπει να γνωρίζουμε και να περάσουμε μέσα από αυτά:

Πρώτο στάδιο — ΤΙ ΣΥΝΕΒΗ;

Σε αυτό το στάδιο πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη τρία στοιχεία: ΑΛΗΘΕΙΑ, ΠΡΟΘΕΣΗ ΚΑΙ ΕΥΘΥΝΗ. Οι άνθρωποι κολλάνε σε αυτά τα σημεία κατά τη διάρκεια της συνομιλίας και βγάζουν συμπεράσματα που οδηγούν σε συγκρούσεις.

1. Η υπόθεση της αλήθειας

Κατά τη διάρκεια μιας συνομιλίας μπορούμε να παγιδευτούμε σε αντικρουόμενους ισχυρισμούς: Έχω δίκιο, κάνεις λάθος. Οι προτάσεις «έχω δίκιο» είναι ατελείωτες, αλλά όλα όσα αφορούν τη συζήτηση «Έχω δίκιο;» αφορούν τις πεποιθήσεις, την κατανόηση και τις αξίες μας. Οι φράσεις «έχω δίκιο» μας λένε μόνο πώς εμείς οι ίδιοι δημιουργούμε το νόημα για κάτι και ότι δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα. Ένα άλλο άτομο θα έχει τη δική του, εντελώς διαφορετική πραγματικότητα για το ίδιο πρόβλημα, επειδή ερμήνευσε το πρόβλημα με τον δικό του τρόπο.

2. Η εφεύρεση της πρόθεσης

Γι’ αυτό το σημείο ασχολούμαστε με το ζήτημα της πρόθεσης. Μου φώναξε το άτομο επειδή ήθελε να με πληγώσει ή επειδή ήθελε να εκφράσει με σαφήνεια τη γνώμη του; Ο τρόπος με τον οποίο κατανοούμε τις προθέσεις του άλλου ατόμου επηρεάζει την ίδια τη συζήτηση. Το πρόβλημα που εμφανίζεται σε αυτό το στάδιο είναι ότι πιστεύουμε ότι γνωρίζουμε τι προθέσεις έχει το άλλο άτομο. Βγάζουμε και πάλι συμπεράσματα.

3. Το πλαίσιο ευθυνών

Οι άνθρωποι συχνά αντιδρούν με αυτόν τον τρόπο όταν προσπαθούν να απαλλάξουν τον εαυτό τους από την ενοχή και να ρίξουν το φταίξιμο σε κάποιο άλλο άτομο, κατάσταση ή άλλον λόγο.  Με το να μην κρίνουμε, κερδίζουμε περισσότερο χρόνο για να εστιάσουμε στην πραγματική αιτία του προβλήματος.

Δεύτερο στάδιο: Η ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ: ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΜΕ ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΜΑΣ;

Πώς αντιμετωπίζουμε και ελέγχουμε τα συναισθήματα που εμφανίζονται κατά τη διάρκεια δύσκολων συνομιλιών; Οι άνθρωποι συχνά αποφασίζουν να μην μιλήσουν για τα συναισθήματά τους. Φοβούνται την αντίδραση, δεν ξέρουν πώς να εκφραστούν και φοβούνται ότι θα απορριφθούν. Αλλά η ουσία των δύσκολων συζητήσεων είναι τα συναισθήματα. Η κατανόηση των συναισθημάτων, η συζήτηση για αυτά, ο έλεγχος και η αποτίμηση τους είναι τα βασικά στοιχεία σημαντικών και δύσκολων συζητήσεων.

Τρίτο στάδιο: Η ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ: ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΑΥΤΟ ΓΙΑ ΜΕΝΑ;

Σε αυτό το στάδιο, τα ερωτήματα είναι: πώς το υπάρχον πρόβλημα με επηρεάζει ως άτομο και τι σημαίνει αυτό για μένα; Μέσα σε μια δύσκολη συζήτηση υπάρχει ένας ξεχωριστός μονόλογος που περιστρέφεται γύρω από την ταυτότητα — τι λέω στον εαυτό μου κατά τη διάρκεια μιας δύσκολης συζήτησης; Ο εσωτερικός διάλογος θα γίνεται πάντα. Είναι σημαντικό να το γνωρίζουμε και να προσπαθούμε να το εξισορροπήσουμε. Αν βγει εκτός ελέγχου μπορεί να μας παγιδεύσει και να γίνουμε αιχμάλωτοι των σκέψεών μας. Είναι σημαντικό να έχουμε θετικά προσανατολισμένες και ενισχυτικές σκέψεις και πεποιθήσεις, αλλά και πάλι όχι ως προς την αποφυγή, ή την αυτοκαταπίεση. Ως εκ τούτου, απαιτείται μια ευρύτερη εικόνα.

Στον τομέα της παροχής ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και βοήθειας, υπάρχουν ορισμένα σημαντικά στοιχεία που έχουν νόημα να ληφθούν υπόψη κατά τη διαδικασία αυτή.

1. Προσανατολισμένη στην εργασία:  Η διασφάλιση ότι ο εξυπηρετούμενος είναι το επίκεντρο της επικοινωνίας χωρίς μεγάλη αυτοαποκάλυψη είναι σημαντική. Η παραμονή σε μία επικοινωνία με γνώμονα την εργασία θα βοηθήσει τον εξυπηρετούμενο να προχωρήσει/γυρίσει σελίδα.
2. Η μη κατευθυντικότητα αναφέρεται στη μέθοδο που επιτρέπει στον εξυπηρετούμενο να οδηγεί τη συνεδρία (θεραπεία)· οι θεραπευτές (βοηθός, εθελοντής) θα πρέπει να απέχουν από την παροχή συμβουλών ή το σχεδιασμό δραστηριοτήτων για τις συνεδρίες τους.
3. Η ερμηνεία είναι μια δεξιότητα που χρειάζεται κάποια πρακτική για να καλλιεργηθεί καλά. Χρησιμοποιείται για να δώσει στους εξυπηρετούμενους προοπτική, αλλά θα πρέπει να χρησιμοποιείται με φειδώ.
4. Στοχασμός

Ο προβληματισμός είναι μια σκόπιμη στοχαστική δραστηριότητα η οποία:

• περιέχει συλλογισμούς σχετικά με συγκεκριμένες εμπειρίες·
• σημαίνει επανεξέταση της όλης διαδικασίας·
• επιτρέπει στο άτομο να αποκτήσει νέες πληροφορίες, νέες ιδέες και να αποκτήσει νέα γνώση·
• είναι η διαδικασία κατά την οποία διαμορφώνονται βασικές γνώσεις και κατανόηση των γεγονότων του παρελθόντος·
• είναι δραστηριότητα κατά την οποία το άτομο αναζητά νέες λύσεις·
• επιτρέπει σε ένα άτομο να δοκιμάσει την επιλεγμένη λύση σε μια νέα κατάσταση.

Τα στάδια του προβληματισμού είναι: 1) περιγραφή του γεγονότος· 2) Συναίσθημα· 3) Αξιολόγηση· 4) Ανάλυση· 5) Συμπεράσματα.

1. Συνεργασία επίλυσης - λαμβάνοντας υπόψη τις λύσεις της θεωρίας της αυτοδιάθεσης που προέρχονται από ένα άτομο, δημιουργούνται πιο αποτελεσματικά και αργότερα είναι πιο πιθανό να τεθούν σε εφαρμογή (επιτρέποντας σε ένα άτομο να δοκιμάσει την επιλεγμένη λύση σε μια νέα κατάσταση).  Ωστόσο, όταν ένα άτομο έχει εξαντλήσει τους προσωπικούς του πόρους για την εξεύρεση μιας λύσης, μια συνεργατική προσέγγιση είναι χρήσιμη κατά τη σφυρηλάτηση λύσεων για αλλαγή συμπεριφοράς.

Η σημασία του κύκλου επικοινωνίας και της υποστήριξης των επαγγελμάτων

Για να καταστεί η επικοινωνία όσο το δυνατόν πιο επιτυχημένη (συμπεριλαμβανομένων των βάσεων που περιγράφονται ανωτέρω) στον τομέα των επαγγελμάτων παροχής βοήθειας ή τομέων (όπως ο εθελοντισμός), είναι λογικό να χρησιμοποιηθεί ο λεγόμενος κύκλος επικοινωνίας με τα περιγραφόμενα διαδοχικά στάδια.

*NVC – Μη βίαιη επικοινωνία από τον συγγραφέα Marshal B. Rosenberg.

Σημασία σε περιόδους κρίσης (π.χ. πανδημία)

Ο αντίκτυπος της πανδημίας στις ευάλωτες ομάδες θα βασιζόταν εν μέρει στην ποιότητα της επικοινωνίας σχετικά με τον κίνδυνο για την υγεία, τη σταθερότητα και τον κίνδυνο για την ψυχική υγεία. Η ξεκάθαρη επικοινωνία είναι προορατική, ευφάνταστη, συμπονετική, καινοτόμος, δημιουργική, εποικοδομητική, προοδευτική, δίνει ευκαιρίες, διαφανής και φιλική προς την τεχνολογία. Ωστόσο, υπάρχουν πολλοί παράγοντες που παίζουν βασικό ρόλο στην αποδοχή πληροφοριών, όπως τα κοινωνικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά, το φύλο, οι αντιθέσεις των γενεών, οι γλωσσικές κλίσεις, οι αυστηρές πεποιθήσεις, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις και η ποικίλη παιδεία που επηρεάζουν τη δράση και τη συμπεριφορά των ατόμων.